Adli Psikolojik Değerlendirme

1. Adli Psikolojik Değerlendirme

Adli vakalarda bireylerin ruhsal durumları hukuki süreçler açısından değerlendirilir. Ceza ehliyeti, mağdur güvenilirliği, tanık beyanı, velayet veya vasi tayini gibi konularda mahkemeye uzman görüşü sunulur.

Adli Değerlendirme Alanları:

Ceza ehliyeti değerlendirmesi (TCK 32/1 - 32/2)
Mağdurun psikolojik durumu ve güvenilirliği (özellikle çocuk ve cinsel suç mağdurları)
Tanık beyan güvenilirliği
Vasi tayini, ehliyet, ayırt etme gücü
Aile mahkemesi süreçlerinde (velayet, kişisel ilişki hakkı)
Şiddet faillerinde tehlikelilik analizi
Fail profilleme

2. Psikolojik Test ve Ölçek Uygulamaları

Bireyin kişilik, bilişsel işlev, psikopatoloji ve nöropsikolojik durumunu değerlendiren bilimsel testler uygulanır.

Klinik ve Kişilik Değerlendirme Testleri

Objektif Kişilik Testleri

MMPI (Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri)
→ Bireyin kişilik yapısını, ruhsal durumunu ve psikopatoloji belirtilerini nesnel olarak değerlendiren kapsamlı bir testtir. Ceza ehliyeti, kişilik bozukluğu, temaruz ve fail profillemesi gibi adli değerlendirmelerde sıkça kullanılır.
16PF (16 Kişilik Faktörü Envanteri)
→ Bireyin kişilik yapısını 16 farklı faktör üzerinden ayrıntılı biçimde değerlendiren objektif bir testtir. Adli profilleme, mesleki yönlendirme ve kişilik analizi alanlarında kullanılır.
NEO PI-R (NEO Kişilik Envanteri – Gözden Geçirilmiş Form)
→ Beş Faktör Kuramı'na (Big Five) dayalı olarak kişiliği dışadönüklük, uyumluluk, sorumluluk, duygusal denge ve deneyime açıklık boyutlarında ölçer. Özellikle suça yatkınlık, öfke kontrolü ve içedönüklük analizlerinde tercih edilir.
EPQ (Eysenck Kişilik Anketi)
→ Psikotisizm, nevrotiklik ve dışadönüklük boyutlarını değerlendirerek bireyin kişilik özelliklerini ve davranışsal eğilimlerini analiz eder. Antisosyal davranış riski ve duygusal dengesizlik gibi alanlarda fikir verir.
BFQ (Beş Faktör Kişilik Envanteri)
→ Bireyin kişilik özelliklerini beş temel faktör (sorumluluk, dışadönüklük, uyumluluk, duygusal denge ve deneyime açıklık) üzerinden değerlendiren objektif bir testtir.

Projektif Kişilik Testleri

Rorschach Testi
- Mürekkep lekelerine verilen yanıtlar üzerinden bireyin bilinçdışı süreçlerini ve kişilik dinamiklerini analiz eden projektif bir testtir. Travma, kişilik bozuklukları ve suç davranışlarının derinlemesine değerlendirilmesinde kullanılır.
TAT (Tematik Algı Testi)
- Bireyin iç dünyası, dürtüleri ve çatışmaları hakkında bilgi verir. Travma ve şiddet vakalarında kullanılır.
CAT (Çocuklar için Tematik Algı Testi)
- Çocuk danışanlarda kişilik gelişimi ve içsel çatışmaların anlaşılmasını sağlar.
House-Tree-Person (Ev-Ağaç-İnsan) Testi
- Özellikle travma, benlik algısı, güven duygusu gibi temalar için faydalıdır.
Draw-A-Person Test (Bir İnsan Çiz)
- Projeksiyon yoluyla bireyin kendilik ve çevre algısı değerlendirilir.
Sentence Completion Test (Cümle Tamamlama Testi)
- Düşünce içeriklerini, içsel çatışmaları ve bilinçaltı süreçleri ortaya koyar.

Adli Uyumlu Klinik Kişilik Testleri

PCL-R (Psikopati Kontrol Listesi – Gözden Geçirilmiş Form)
- Psikopati değerlendirmesi için özellikle cinayet, şiddet vakalarında kullanılır.
PCL:SV (Psikopati Tarama Ölçeği - Kısa Form)
- PCL-R’nin tarama amaçlı versiyonudur. Hızlı ve pratik psikopati değerlendirmeleri için kullanılır.
MCMI-III / MCMI-IV (Millon Klinik Çok Eksenli Kişilik Envanteri)
- DSM kriterlerine göre kişilik bozukluklarını tanımlamak için kullanılan kapsamlı bir testtir. Antisosyal, borderline, narsistik vb. bozuklukların analizinde güçlüdür.
MACI –(Millon Ergen Klinik Envanteri)
- 12–19 yaş arası ergenlerde kişilik özelliklerini, riskli davranışları ve duygusal sorunları ölçmek için geliştirilmiştir. Adli gençlik birimlerinde kullanılır.
SCID-II (DSM Kişilik Bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşme)
- Kişilik bozuklukları, suç eğilimleri, travma ve madde kullanımı gibi durumları ölçen klinik bir testtir. Cezaevi ve adli ortamlarda yaygın şekilde kullanılır.
SNAP – Uyumlu ve Uyumsuz Kişilik Özellikleri Envanteri
- Kişilik patolojileri ile birlikte bireyin başa çıkma stillerini değerlendirir. Özellikle kişilik bozukluğu riski taşıyan bireylerin analizinde tercih edilir.
MBPD (Borderline Kişilik Bozukluğu Ölçeği)
- Sınırda kişilik bozukluğunu (borderline) değerlendirmek için kullanılan özel bir ölçektir. Dürtüsellik, kendine zarar verme ve yoğun duygusal dalgalanmaların analizinde etkilidir

Zeka ve Bilişsel Değerlendirme Testleri

WISC-IV (Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği)
- 6–16 yaş arası çocukların bilişsel yeteneklerini ve zihinsel gelişim düzeyini ölçen kapsamlı bir zeka testidir. Öğrenme güçlüğü, dikkat sorunları, özel yetenek tespiti ve velayet, suça sürüklenen çocuklar, ceza ehliyeti, okul başarısı ile ilgili adli süreçlerde; zihinsel yetersizlik ve gelişimsel değerlendirmelerde kullanılır.
WAIS (Wechsler Yetişkinler için Zeka Ölçeği)
- 16 yaş ve üzeri bireylerin sözel, sayısal ve görsel-motor becerilerini ölçerek genel zeka düzeyini belirlemeye yarayan bilimsel bir testtir. Ceza ehliyeti (TCK 32), zihinsel engel iddiası, muhakeme yetisi, işlevsellik ve nöropsikolojik değerlendirmelerde kullanılır.
CAS (Bilişsel Değerlendirme Sistemi)
- Çocuğun planlama, dikkat, ardıl işleme ve eşzamanlı işleme gibi bilişsel süreçlerini değerlendirir. Suça sürüklenen çocuklarda gelişimsel profil çıkarımı, dikkat ve zihinsel işlem gücü ölçümünde kullanılır.
Stanford-Binet gibi diğer zeka testleri
- Sözel ve sözel olmayan becerileri birlikte değerlendirerek bireyin genel zeka düzeyini ölçer. 2 yaşından itibaren uygulanabilir. Zeka geriliği – sınır zeka – mental retardasyon gibi durumların adli değerlendirmesinde kullanılır.
Cattell Zeka Testi (2A – 3A)
- Kültürel etkilerden bağımsız, sözel olmayan bir zeka testidir. Özellikle çocuklar ve eğitim düzeyi düşük bireylerde genel zeka düzeyini değerlendirmek için uygundur. Adli Kullanım: Ceza ehliyeti değerlendirmelerinde, dil bozukluğu ya da eğitimsizlik gibi durumlarda adil ölçüm sağlar.
Leiter-3 (Leiter Uluslararası Performans Ölçeği)
- Sözel yanıt gerektirmeyen, tamamen görsel-işitsel ipuçlara dayalı bir zeka testidir. İşitme veya dil problemi olan bireyler için uygundur. İşitme engelli ya da iletişim kurmakta zorlanan bireylerde ceza ehliyeti ve zihinsel kapasite değerlendirmesinde kullanılır.
KABC-II (Kaufman Değerlendirme Bataryası)
- 3–18 yaş arası çocukların zihinsel işleme, bellek ve dikkat becerilerini ölçer. Suça sürüklenen çocuklarda bilişsel becerilerin detaylı değerlendirilmesinde kullanılır.
Raven İlerleyen Matrisler Testi
- Soyut akıl yürütme ve problem çözme becerilerini öçer. Kültürden bağımsız oluşu nedeniyle yaygın olarak tercih edilir. Sözel becerileri sınırlı bireylerde ceza ehliyeti veya genel zeka ölçümü için uygundur.
Woodcock-Johnson Bilişsel Yetenekler Testi
- Geniş bir yaş aralığında bellek, işleme hızı, muhakeme gibi bilişsel yetenekleri değerlendirir. Gelişimsel gecikmeler, eğitim ihmali, bilişsel ihmal ve çocuk koruma vakalarında kullanılır.

Nöropsikolojik Testler:

Stroop Testi
- Dikkat, zihinsel esneklik ve bilişsel kontrol süreçlerini ölçen bir nöropsikolojik testtir. Dürtü denetimi, dikkat eksikliği ve frontal lob işlevlerinin değerlendirilmesinde kullanılır.
Benton Görsel Bellek Testi
- Bireyin kısa süreli görsel belleğini, dikkatini ve görsel algılama yetisini ölçer. Özellikle travma sonrası bilişsel etkiler ve nörolojik değerlendirmelerde kullanılır.
Bender Gestalt (Görsel Motor Algı Testi)
- Görsel-motor koordinasyon, algı ve nörolojik bozulmaların değerlendirilmesi için uygulanır. Çocuklarda gelişim takibi, yetişkinlerde ise beyin işlevlerine dair ön değerlendirmelerde kullanılır.
Benton Görsel Bellek Testi
- Kısa süreli görsel bellek, dikkat ve algısal organizasyon becerilerini ölçer. Özellikle travma sonrası bilişsel etkilerin değerlendirilmesinde tercih edilir.
Wisconsin Kart Eşleme Testi
- Bilişsel esneklik, problem çözme ve kategori değiştirme becerilerini ölçer. Frontal lob işlevlerini değerlendirmede ve nöropsikolojik durum tespitinde tercih edilir.

Gelişimsel ve Bilişsel Değerlendirme Testleri:

d2 Dikkat Testi
- Seçici dikkat, odaklanma ve işlemleme hızını ölçen pratik bir dikkat testidir. Dikkat eksikliği tanısı, dikkat düzeyinin işlevsel etkileri ve sürücü değerlendirmelerinde kullanılır.
Frankfurter Dikkat Testi
- Özellikle okul öncesi ve erken ilkokul dönemindeki çocuklarda dikkat düzeyini ve sürekliliğini değerlendirmek amacıyla kullanılır. Okul olgunluğu tespitinde yardımcıdır.
Frostig Görsel Algı Testi
- 3–8 yaş arası çocukların görsel algı gelişimini ölçer. El-göz koordinasyonu, figür-zemin ayrımı, mekânsal ilişkiler gibi alanlarda değerlendirme sunar.
Gessel Gelişim Figürleri Testi
- Çocukların zihinsel ve motor gelişim düzeylerini ölçmek amacıyla uygulanan gelişimsel bir testtir. Özellikle gelişimsel gecikmelerin taranmasında etkilidir.
Goodenough-Harris İnsan Çizim Testi
- Çocuğun zeka düzeyini ve benlik algısını, çizdiği insan figürü üzerinden değerlendirmeye yarayan projektif bir testtir. Psikolojik değerlendirme sürecine destek olarak kullanılır.
Kent E.G.Y. (Kelime Belleği Testi)
- Sözel bellek, dikkat ve öğrenme kapasitesini ölçen nöropsikolojik bir testtir. Bireyin kelime tekrarında gösterdiği başarıyı değerlendirir.
Metropolitan Okul Olgunluğu Testi
- 5–7 yaş arası çocukların ilkokula hazırbulunuşluk düzeyini belirlemek amacıyla kullanılır. Sayı, kelime, eşleştirme, genel bilgi gibi alanları içerir.
Peabody Resim-Kelime Testi
- Çocuklarda sözcük dağarcığı, kavram bilgisi ve alıcı dil gelişimini değerlendirmek için kullanılır. Dil gelişimi takibi ve özel eğitim planlamasında önemli bir araçtır.

Porteus Labirent Testi
- Bireyin dikkat, planlama, dürtü kontrolü ve problem çözme becerilerini değerlendiren sözel olmayan bir testtir. Çocuklar ve genç bireyler için uygundur.

Travma ve Ruhsal Belirti Ölçekleri:

CAPS-5 (Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tanı Ölçütleri Ölçeği)
- Travma sonrası stres bozukluğunu (TSSB) değerlendirmek amacıyla yapılandırılmış bir klinik görüşme ölçeğidir. Travmaya maruz kalan bireylerde tanı koymak ve belirtilerin şiddetini belirlemek için kullanılır.
SCL-90-R (Psikolojik belirti taraması)
- Bireyin psikolojik belirti yoğunluğunu ölçen geniş kapsamlı bir öz bildirim formudur. Depresyon, anksiyete, somatizasyon gibi çok sayıda belirti grubunu değerlendirmeye olanak tanır.
BDI (Beck Depresyon Ölçeği)
- Depresyon belirtilerinin şiddetini belirlemek için kullanılan öz bildirime dayalı standart bir testtir. Klinik takiplerde ve ön değerlendirmelerde kullanılır.
BAI (Beck Anksiyete Ölçeği)
- Bireyin anksiyete düzeyini ve buna eşlik eden bedensel/psikolojik belirtileri ölçer. Yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluk gibi durumların değerlendirilmesinde tercih edilir.
Dissosiyatif Yaşantılar Ölçeği (DES)
- Dissosiyatif kimlik bozukluğu, bilinç dışı boşluklar, zaman algısı kaymaları gibi yaşantıları tarayan bir öz bildirim ölçeğidir. Travma sonrası dissosiyatif tepkilerin varlığını ölçmek için kullanılır.
TSI (Travma Belirti Envanteri)
- Travmaya bağlı gelişen duygusal, bilişsel ve davranışsal semptomları değerlendirir. Cinsel istismar, aile içi şiddet gibi vakalarda kullanılır.
IES-R (Olayın Etkisi Ölçeği – Gözden Geçirilmiş Form)
- Travmatik bir olayın birey üzerindeki etkisini ölçer. Yeniden yaşantılama, kaçınma ve aşırı uyarılmışlık gibi belirtileri değerlendirir.
PCL-5 (Travma Sonrası Stres Bozukluğu Kontrol Listesi - DSM-5)
- Bireyin yaşadığı travmaya dair belirtileri kendi bildirimine göre değerlendirir. Özellikle klinik izlem ve araştırmalarda yaygın kullanılır.
TADS (Çocuk ve Ergenler için Travma Belirti Ölçeği)
- Çocuk ve ergenlerde travmaya bağlı gelişen ruhsal belirtileri değerlendirmek için kullanılır.

Temaruz (Simülasyon/Malingering) Tespiti:

SIMS (Simülasyon Belirti Envanteri)
- Psikolojik ya da nörolojik belirtileri bilinçli olarak abartma veya uydurma (temaruz) durumlarını değerlendiren öz bildirim testidir. Özellikle dava süreçlerinde temaruz şüphesi taşıyan bireylerde kullanılır.
TOMM (Bellek Simülasyon Testi)
- Bireyin görsel bellek performansını değerlendirerek, performansını bilinçli şekilde düşürüp düşürmediğini tespit eden objektif bir testtir. Adli ve klinik uygulamalarda temaruz ayrımında kullanılır.
Rey 15 (Rey 15 Maddelik Bellek Testi)
- Kısa süreli belleği ölçen, ancak asıl amacı kişinin çaba göstermeyip göstermediğini saptamak olan basit görünümlü bir temaruz testidir. Hızlı tarama ve ön değerlendirme için tercih edilir.

3. Klinik Müdahaleler ve Psikolojik Destek

Travmaya maruz kalan mağdurlara, şiddet faillerine ya da cezaevindeki hükümlülere yönelik bireysel terapi ve psikolojik destek sağlanır. Müdahaleler; travma sonrası stres, öfke kontrolü, bağımlılık gibi alanlara yöneliktir.

Adli süreçle ilişkili olarak:

Cinsel istismar, aile içi şiddet, çocukluk travması gibi durumlarda psikolojik müdahale ve destekleyici psikoterapi
Tanık/mağdur destek birimleri (CMK 233/2, Aile İçi Şiddet Büroları vb.)
Cezaevlerinde psikolojik destek ve rehabilitasyon
Fail odaklı terapi (öfke kontrolü, bağımlılık, şiddet davranışları)

4. Bilimsel Araştırmalar ve Akademik Çalışmalar

Suç, travma ve psikolojik bozukluklar arasındaki ilişkiyi inceleyen akademik araştırmalar yapılır. Adli psikoloji alanında saha çalışmaları, vaka analizleri ve psikopatoloji temelli incelemelerle bilgi üretilir.

Suç ve kişilik ilişkisi (antisosyal, borderline, vb.)
Çocukluk travmalarının suça etkisi
Cinsel istismar sonrası psikolojik etkiler
Fail profilleme çalışmaları
Şiddetin tekrar etme riski (Recidivism)
Ceza infaz sisteminde psikolojik faktörler
Temaruz ve adli simülasyon davranışları
Tanık güvenilirliği ve hatalı bellek

5. Raporlama ve Uzman Görüşü Hazırlama

Mahkemelere, avukatlara veya ilgili kurumlara sunulmak üzere adli psikolojik değerlendirme raporları hazırlanır. Bunlar arasında sosyal inceleme raporları, travma analizi raporları ve ceza ehliyeti görüşleri bulunur.

Adli Psikolojik Değerlendirme Raporu
Sosyal İnceleme Raporu (Aile Mahkemeleri için)
Tanık Gözlem Raporu
Travma Değerlendirme Raporu
Temaruz (Simülasyon) Değerlendirme Raporu
Çocuk Görüşme ve Gözlem Raporları
Ceza Ehliyeti Psikolojik Görüşü
Bilişsel ve Gelişimsel Değerlendirme Raporu

6. Psikolojik Otopsi

Şüpheli ölümlerde veya intihar vakalarında, kişinin ölüm öncesi ruhsal durumunu ve niyetini anlamaya yönelik geriye dönük bir inceleme yapılır. Aile görüşmeleri, yazışmalar ve tıbbi kayıtlar üzerinden yapılan bu analiz, ölüm nedenine ışık tutar.

Kullanım Alanları:

İntihar mı? Cinayet mi? Kaza mı? sorularına yanıt bulmak
İntihar niyeti olup olmadığını belirlemek
Sigorta şirketleri, mahkemeler veya cinayet soruşturmaları kapsamında
Ruhsal bozuklukların ölüm üzerindeki etkisini değerlendirmek
Ölümden sonra adli raporlara delil sunmak

Yöntem:

Aile üyeleri, arkadaşlar, iş arkadaşları ve sağlık profesyonelleriyle görüşmeler
Kişisel notlar, dijital yazışmalar, sosyal medya içerikleri, tıbbi kayıtlar
Ölüm öncesi davranış örüntüleri ve ruhsal belirtilerin analizi
Psikodinamik analiz, DSM-5 kriterleri, geçmiş travmalar ve madde kullanımı gibi değişkenlerin değerlendirilmesi

Psikolojik Otopsi Raporu İçeriği:

Kişisel ve aile geçmişi
Psikiyatrik tanılar ve tedavi öyküsü
Ölüm öncesi davranışlar
intihar ipuçları ve motivasyon analizi
Sonuç ve adli yorum

7. Adli Süreç Danışmanlığı

Adli süreç danışmanlığı, mağdur, sanık ve tanık konumundaki bireylerin adli sürece psikolojik olarak hazırlanmasını kapsar. Bu hizmet, bireyin ifade verirken kendini güvende hissetmesini, travmatik etkilerle başa çıkmasını ve süreci doğru anlamasını destekler. Özellikle çocuklar, travma mağdurları ve psikolojik kırılganlığı olan bireyler için kritik öneme sahiptir.

Hizmet Kapsamı:

Mağdurların (özellikle cinsel istismar, şiddet mağdurları) ifade öncesi psikolojik desteklenmesi
Çocuk tanıkların adli sürece uygun şekilde hazırlanması (ÇİM işbirliği, CMK 236/2 çerçevesinde)
Sanıkların, özellikle ruhsal rahatsızlık geçmişi olan bireylerin savunma sürecine hazırlanması
Tanıkların duruşma, yüzleştirme ve çapraz sorgu gibi stresli süreçlerde desteklenmesi
Duruşma öncesi bilgilendirme, stresle başa çıkma stratejileri ve iletişim becerileri desteği